Gingivitis en parodontitis zijn veel voorkomende aandoeningen bij de hond en kat. Beide aandoeningen worden veroorzaakt door tandplak. Tandplak is een kleverig laagje dat het oppervlak van de kronen van de tanden en kiezen bedekt. In de tandplak zijn vele soorten bacteriën aanwezig. De bacteriën in de tandplak geven aanleiding tot een ontsteking in het tandvlees, de gingiva. De ontsteking van de gingiva noemt men een gingivitis. Wanneer een gingivitis niet behandeld wordt dan kan het overgaan in een parodontitis.
Het parodontium wordt aangeduid als het systeem dat zorgt voor de ophanging van de tanden en kiezen in de mondholte. Daarnaast zorgt het parodontium voor de beweging van de tanden en kiezen en beschermt het tandomliggende weefsels.
De onderdelen van het parodontium (afbeelding 1) zijn:
- De Gingiva (tandvlees)
- Het cement; bedekt de wortel van de tand of kies onder het tandvlees.
- Het parodontaal ligament (PDL); hiermee zit de tand of kies in de tandkas vast
- Het kaakbot en tandkas
- De glazuurlaag; bedekt de kroon van de tand of kies in de mondholte
- Laag tandplak/tandsteen; de oorzaak van een gingivitis en mogelijk een parodontitis.
Afbeelding 1. Anatomie van een tand of kies, onderdelen van het parodontium.
Gingivitis.
De verschijnselen van een gingivitis zijn rood gekleurd, gezwollen en snel bloedend tandvlees (afbeelding 2 en 3). Vaak is er in dit stadium ook sprake van een mondgeur. Een gingivitis is niet pijnlijk voor de patiënt. De oorzaak is zoals gezegd tandplak, een beige/witachtig stinkend laagje dat de kroon van de tanden en kiezen bedekt. Als de tandplak lang genoeg aanwezig is zal het verkalken tot tandsteen. De diagnose wordt gesteld tijdens een gebitsbehandeling met een pocketsonde. De aanhechting van de gingiva is niet verstoord in het geval van een gingivitis.
De behandeling van een gingivitis is relatief eenvoudig. Een goed mondholteonderzoek en een professionele gebitsreiniging is (meestal) noodzakelijk . De nabehandeling bestaat uit het levenslang tanden poetsen op dagelijkse basis. Met het tandenpoetsen wordt de tandplak verwijdert en daarmee de oorzaak van de tandvleesontsteking. Het tandvlees en het gebit blijft dan gezond. Een gingivitis is in de regel goed te genezen.
Afbeelding 2. Kies van een hond met een laag tandplak en wat tandsteen. De tandvleesrand is gezwollen vanwege de ontsteking en zal snel gaan bloeden bij aanraken. Hier is sprake van een Gingivitis.
Afbeelding 3: een heftige gingivitis bij een jonge kat.
Parodontitis.
Een gezond parodontium houdt de tand of kies in de kaak. Wanneer de tandplak zich kan uitbreiden tot onder het tandvlees zal de ontstekingsreactie zich gaan uitbreiden in de diepere lagen van het parodontium. Er ontstaat een zogenaamde pocket waarin zich tandplak en tandsteen ophoopt. Een pocket is dus een ruimte tussen de wortel van de tand of kies en het kaakbot. Het kaakbot raakt steeds verder ontstoken en op termijn komt de tand of kies los te staan in de kaak waardoor deze uiteindelijk zal uitvallen.
Een parodontitis zal altijd vooraf gegaan worden door een (onbehandelde) gingivitis. Het is belangrijk om te benadrukken dat niet elke gingivitis zal leiden tot een parodontitis. Het ontwikkelen van een parodontitis zal onder meer afhangen of de hond of kat gevoelig is voor het ontstaan ervan.
De symptomen van een parodontitis zijn een slechte mondgeur, snel bloedend en soms teruggetrokken tandvlees waarbij de wortels bloot komen te liggen. In ernstige gevallen zullen er tanden en kiezen los staan in de kaak of al uitgevallen zijn. Een parodontitis kan een tand of kies aantasten of soms het gehele gebit. Een parodontitis kan pijnlijk zijn, zeker als er kieswortelabcessen ontstaan ten gevolge van de ontsteking.
De diagnose parodontitis wordt gesteld tijdens een mondholteonderzoek en een professionele gebitsreiniging. Met behulp van een pocketsonde (afbeelding 4) en een dentale röntgenfoto (afbeelding 5) worden de pockets gediagnostiseerd.
Een parodontitis is in tegenstelling tot een gingivitis niet te genezen. Wel kan het proces in veel gevallen tot stilstand worden gebracht. De behandeling bestaat uit een professionele gebitsreiniging waarbij het enorm belangrijk is dat vooral onder het tandvlees, in de pockets, de tandplak en tandsteen wordt verwijderd. Zodoende kan het weefsel zich enigszins herstellen. Om het ziekteproces onder controle te houden moet er levenslang op dagelijkse basis het gebit gepoetst worden. In slechts enkele gevallen en bij bepaalde groepen van patiënten is een antibioticumkuur noodzakelijk. Met het verstrekken van “alleen een antibioticakuur” is de aandoening beslist niet genezen.
Afbeelding 4: door de ontsteking van het parodontium is een pocket ontstaan rond de eerste premolaar in de onderkaak van een hond. Een pocket is een holte tussen de tandwortel en het kaakbot. De pocket is gevuld met tandplak en tandsteen. De diagnose wordt hier gesteld met een pocketsonde (een puntig instrument met millimeter verdeling), een instrument dat tevens de diepte van de pocket meet.
Afbeelding 5: dentale röntgenfoto van een eerste molaar in de onderkaak van een hond. De blauwe lijn markeert het verlies aan aanhechting en bot van de achterste wortel van de kies.
Afbeelding 6: ernstige parodontitis van de snijtanden van een teckel van 9 jaar oud. Het tandvlees is teruggetrokken en de snijtanden staan bijna los in de kaak. Er is veel tandplak en tandsteen aanwezig, de oorzaak van het probleem.
Figuur 7: patiënt met tandplak en tandsteen voor (linker foto) en na (rechter foto) de professionele gebitsbehandeling.
Professionele gebitsreiniging.
Een professionele gebitsreiniging bij een hond en kat wordt in alle gevallen onder een narcose uitgevoerd. Een narcose wordt in de praktijk ook wel een roesje of een sedatie genoemd. De moderne narcose is relatief veilig voor de patiënt. Het is uitermate belangrijk dat de patiënt tijdens de behandeling een zogenaamde tracheotube ingebracht krijgt. Deze tube voorkomt dat er tijdens de behandeling en het onderzoek water in de luchtwegen loopt waarbij de patiënt letterlijk kan verdrinken. Tevens wordt hiermee voorkomen dat stukken tandsteen tijdens de gebitsreiniging in de luchtwegen terecht komen.
Een gebitsreiniging kan een tijdrovende behandeling zijn. Het gebit wordt allereerst boven het tandvlees gereinigd en indien er sprake is van een parodontitis ook onder het tandvlees. Na de reiniging wordt het gebit mooi glad gemaakt door het te polijsten.
Met een pocketsonde wordt het gebit nader geïnspecteerd en de resultaten van het onderzoek worden genoteerd in een patiëntenkaart of een gebitskaart. Aanvullend kunnen er tandheelkundige röntgenfoto’s gemaakt worden.
Extractie(s).
In gevorderde gevallen van een parodontitis is een extractie van een of meerdere tanden en kiezen noodzakelijk. Met name in die gevallen waarbij:
- Het niet meer mogelijk voor de eigenaar om die tand of kies op dagelijkse basis te reinigen of te onderhouden. Een voorbeeld hiervan is wanneer er sprake is van blootliggende wortels of een diepe pocket
- De tand of kies al los staat in de kaak
Preventie.
Zonder preventieve maatregelen zal de gingivitis niet genezen en de parodontitis niet tot stilstand kunnen worden gebracht. Het gebit van de hond of kat zal op dagelijkse basis en het gehele leven lang gepoetst moeten worden met een zachte tandenborstel. Het beste is om hiervoor een peutertandenborstel te gebruiken. Bij het poetsen zijn twee zaken van belang:
- De top van de wijsvinger op de borstelkop houden om zo controle uit te oefenen over de borstelbewegingen.
- Er dient een zeer lichte druk uitgeoefend te worden op de borstel. Te hard poetsen geeft tandvleesbeschadigingen.
Het gebruik van een speciale honden- of kattentandpasta is niet noodzakelijk. Het geeft tijdens de gewenning aan het tandenpoetsen een aangename smaak wat de acceptatie van het tandenpoetsen bevorderd.
In de handel zijn vele mondwaters en kauwkluiven te verkrijgen. Echter er zijn geen wondermiddelen in de handel die gingivitis kunnen voorkomen en parodontitis kunnen genezen. Deze producten hebben hooguit een aanvullend en tijdelijk effect bij de gebitsverzorging. Uitsluitend het tandenpoetsen op dagelijkse basis is effectief.
Sommige typen kluiven kunnen schade aan het gebit veroorzaken zoals de zogenaamde hertengeweien en soepbenen/schenkels. Door hun harde textuur geven deze kluiven aanleiding tot tandfracturen, met name bij de achterste kiezen.
Figuur 8: tandbreuk van een vierde premolaar (grote kies) in de bovenkaak van een hond veroorzaakt door kluiven op een hertengewei. De rode plek op de kies is de tandzenuw die door de breuk in de kroon bloot is komen te liggen. De gebroken kies is uiteindelijk getrokken.